in

Anayasal bir araç: Olağanüstü hal ve sıkıyönetim

Anayasal düzeni sağlamak amacıyla ilan edilen bu iki olağan dışı yönetim biçimini anlatmaya çalışacağız.Yazımızda 2019 yılından sonra sıkıyönetim terimi ortadan kalkacağı için olağanüstü hal ağırlıklı olarak anlatılacaktır.

Yazımız beş başlıktan oluşmaktadır:

  • Genel Olarak
  • Neden OHAL İlan Edilir?
  • OHAL’de Dokunulamayacak Çekirdek Alanlar
  • Türkiye’de OHAL ve Sıkıyönetim
  • OHAL Sistemine Bir Öneri

1.Genel Olarak

Anayasal düzeni sağlamak amacıyla ilan edilen sıkıyönetim ve olağanüstü hal(OHAL) kavramlarını tanımlayalım:

OHAL, anayasal düzenin belli oranda zedenlenmesi sonucu anayasal düzeni sağlamak üzere bir bölgede veya tüm ülkede 6 ayı geçmemek üzere ilan edilen,bazı yükümlülükleri içinde barındıran,geçici olarak temel hak ve hürriyetlerin kısmen veya tamamen durdurulmasına sebep olabilen, istisnaen vatandaşlara çalışma yükümlülüğü getiren olağan dışı anayasal yönetim biçimidir.OHAL kavramı ülkenin toplumsal bir sarsıntı sonucu anayasal düzenin sağlanamamasından ötürü söz konusu olmaktadır.

Sıkıyönetim,anayasal düzenin büyük bir oranda zedelenmesi ve bu zedelenmeye OHAL’in yeterli gelmemesi sonucu, bir bölgede veya tüm ülkede 6 ayı geçmemek üzere ilan edilen,geçici olarak temel hak ve hürriyetlerin kısmen veya tamamen durdurulmasına sebep olabilen,yönetimin askeri organlar eliyle yürütülmesine imkan veren olağandışı anayasal yönetim biçimidir.

OHAL ve Sıkıyönetim süresi boyunca alınan kararların hukukilik kazanması yani hukuki düzende karşılık bulması “kanun hükmünde kararname(khk)” ile mümkün olabilmektedir. KHK’lar yoluyla hızlı ve etkili kararlar alınmakta bu da bozulan anayasal düzenin biran önce olması gereken düzeye gelmesini sağlamaktadır. Etkili olmakla birlikte doğru ve mantıklı kullanılmazsa sorunlar çıkarabilir.

OHAL ve Sıkıyönetim ilanı Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna aittir.Meclis onayı gereklidir.

2.Neden Ohal İlan Edilir?

Sınırlı sayıda anayasada belirtilmiş olup Anayasa Hukuku doktrininde iki ana başlıkta incelenmektedir.

  • Tabiî afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım hallerinde Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu OHAL ilan edebilir. (KHK ile vatandaşlar için para, mal ve çalışma yükümlülüğü getirilebilir)
  • Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olayları sebebiyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması hallerinde Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu OHAL ilan edebilir.

3.Ohalde Dokunulamayacak Çekirdek Alanlar

Anayasamız OHAL dahil herhalde dokunulamayacak bir çekirdek alan öngörmüştür:

  • Savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına dokunulamaz.
  • Maddî ve manevî varlığının bütünlüğüne dokunulamaz.
  • Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz.
  • Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez.(Geriye Yürüme Yasağı)
  • Suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.(Masumluk Karinesi)

4.Türkiye’de Ohal ve Sıkıyönetim

OHAL rejimi 1987 yılında ilk defa uygulanmıştır.1984-1994 döneminde onbir olağanüstü hal ilân edildi. 2002 ile birlikte Türkiye’de OHAL rejimine son verildi.Ancak son süreçte 20 Temmuz 2016 tarihinden bu yana OHAL ile yönetiliyoruz.OHAL ilan edilme sebebi hain çete Fetönün 15 Temmuz 2016’daki darbe girişimidir.

Sıkıyönetim için iki örnekten bahsetmek isterim:

  • Kubilay Olayı üzerine Menemen, Manisa ve Balıkesir’de 1 Ocak 1931-9 Mart 1931 tarihleri arasında sıkıyönetim ilan edilmiştir.
  • 12 Eylül hareketi üzerine yurdun bütününde 12 Eylül 1980-19 Temmuz 1987 tarihleri arasında sıkıyönetim ilan edilmiştir.

5.Ohal  Sistemine Bir Öneri

OHAL döneminde çıkarılan kanun hükmünde kararnameler yargı denetimine tabi değildir.

Anayasa Mahkemesi 2016 Kasım ayına kadar OHAL KHK’larını isme bakmaksızın denetliyordu.2016 Kasım ayında bu içtihadını değiştirip verilmeyen yetkinin kullanılamayacağını ifade etmiştir.

Görüşüm:

Anayasa Mahkemesi verilmeyen yetkileri kullanmamalıdır.Asıl sorun OHAL KHK’larının denetlenmesi yetkisinin verilmemesidir.

Hukuk devleti olmanın yegane ölçütü itiraz hakkının var olmasıdır.

Cumhurbaşkanlığı Hukumet Sistemi ile Yapılan Değişiklik:

1.Olağanüstü yönetim biçimlerinden sıkıyönetim kaldırıldı.
2.”Kanun hükmünde kararnameler” yerine Cumhurbaşkanınca çıkarılacak” Cumhurbaşkanlığı kararnamesi” ihdas edildi.

What do you think?

0 Beğeni
Upvote Downvote
Okur

Written by Mornota

Bir cevap yazın