Batuhan Aydoğan
OSMANLI-TÜRK ANAYASAL SÜRECİ-3
ISLAHAT FERMANI NEDİR?
Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nun (Tanzimat Fermanı) ilanının ardından başlayan Tanzimat Dönemi içerisinde uygulanması için başka reform fermanları da çıkarılmıştır. Bunların en önemlisi 1856 yılında çıkarılan Islahat Fermanı’dır. Kırım Savaşı sırasında Rusya’ya karşı Osmanlı Devleti’nin yanında yer alan İngiltere ve Fransa savaşın sonucunda barış görüşmeleri için toplanacak olan Paris Konferansı sırasında da Osmanlı’nın yanında yer almak için gayrimüslimlerin hak ve imtiyazlarının belirlenmesini şart olarak öne sürmüşlerdir. İngiltere ve Fransa’ya göre gayrimüslimlere Tanzimat Fermanı ile verilen haklar ve özgürlükler yerine getirilmemiş ve verilen sözler tutulmamıştır. Böylece Paris Konferansı’ndan önce Fransa, İngiltere, Avusturya ve Osmanlı delegelerinden oluşan bir komisyon gayrimüslimlerin hak ve imtiyazlarını masaya yatırmak için toplanmışlardır. Böylece Islahat Fermanı’nın esasları belirlenmiş olur.
Islahat Fermanı’na göre;
-Herkesin can,mal ve namus güvenliği devlet tarafından güvence altına alınmıştır.
-Dinsel ve mezhepsel haklar güvence altına alınmıştır. Kimse din ve mezhep değiştirmeye zorlanmayacak, Müslümanlıktan dönen vatandaşlar idamla cezalandırılmayacaktır.
-Patrikler Hristiyanların haklarını korumak için ömür boyu görev yapmak üzere atanacak ve kiliseler artık halktan vergi toplamayacaktır. Bunun yanında ruhanilere maaş bağlanacaktır.
-Gayrimüslimlere okul,kilise,hastane açma hakkı verilir. Ayrıca mevcut araziyi genişletmemek şartıyla kiliselerini tamir edebileceklerdir.
-Kimse inancı sebebiyle aşağılanmayacak, gavur kafir gibi terimler kullanılmayacaktır.
-Gayrimüslimler memurluklara ve askerliğe eşit oranda katılması sağlanacaktır.
-Gayrimüslimler mahkemelerde Müslümanlarla eşit seviyede şahitlik yapacaktır.
-Müslim ve gayrimüslim arasındaki davalara ise karma mahkemeler bakacaktır.
-Gayrimüslimler meclislerde görevli olarak üye olabileceklerdir.
Tanzimat Fermanı hem Müslümanları hem de gayrimüslimleri ilgilendiren maddeler içerirken, Islahat Fermanı sadece gayrimüslimler için hazırlanmış bir fermandır. Genel olarak bakıldığında Tanzimat Fermanıyla verilen hakların tekrar edildiği ve biraz genişletilmiş haliyle tekrar söylendiği görülmektedir. Islahat Fermanı maddelerinin gayrimüslimler tarafından en fazla tepki gösterilen maddesi ise askerlik yapacak olmalarıdır. Fakat bu husus daha sonra çıkarılan bedel-i askeri vergisi ile bedelli askerliğe çevrilmiştir. Tanzimat bürokratları ise çıkarılan bu fermanı, Avrupalı Devletlerin iç işlerimize müdahale fırsatı vereceği gerekçesiyle şiddetle karşı çıkmış ve eleştirmişlerdir. Avrupalıların ise bu fermanı ilan ettirtmek istemelerinin sebebi; Ortodoksların haklarını belirlemek ve Rusya’nın Panslavizm siyaseti çerçevesinde, Balkanlardaki Ortodoksların üzerindeki nüfuzunu kırmak istemeleridir.
Islahat Fermanı 1856 Paris Anlaşmasının 9.maddesiyle anlaşma metnine girmiştir. Böylece ferman, uluslararası olarak tanınmış olmaktaydı. Fakat bu durum Osmanlı Devleti’ni anlaşmayı uygulaması adına taahhüt altına sokmuştur. Böylece Avrupalı Devletlerin Osmanlı iç işlerine müdahalesinin de önünü açmış olmuştur.
KAYNAKÇA
Niyazi Berkes-Türkiye’de Çağdaşlaşma
Bülent Tanör-Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri
İlber Ortaylı-İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı
Halil İnalcık-Devlet-i Aliyye-Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar IV
