Beytullah Duman
2. ABDÜLHAMİT DEVRİ EĞİTİM POLİTİKASI
2.Abdülhamit’in otuz üç yıl kaldığı padişahlık döneminde bayındırlık yanında eğitimin yayılmasını sağlayacak bazı tedbirlere de başvurulmuştur. 2.Abdülhamit dönemindeki eğitim ve öğretim merkeziyetçi ve eğitim müesseseleri arasında dengeye dayanan bir siyaset izlenmiştir. Modern eğitim, bu dönemde yerleştiğinden devlet, eğitimdeki görevinin bilincine varmıştır. Yeni okullara devletçe mali yardım sağlanması ve yeniden Darülfünun eğitim hayatına geçirilmek istenmesi eğitim konusunda yapılmak istenen atılımlardan birkaçıdır. Ayrıca eğitimin, Türklerin çoğunlukta olduğu yerlere, özellikle Anadolu’ya yönelik olması eğitimdeki şuurlaşmanın temel belirtileridir. Bunda ise halkı bilinçlendirme amacından çok, devletin en uzak köşelerine kadar merkezi otoritenin uzantılarını götürmek, bir anlamda bürokrasiyi ve resmi kurumlaşmayı yaygınlaştrmak düşüncesi egemendir. Öte yandan azınlık ve yabancı okullar az çok kontrol altına alınmış, bu okullara Türk öğretmenler tayin edilmiştir. Tanzimat devrinde yapılmış kanunların ana maddeleri değiştirilmemiş, bunların uygulanmasında da bu ruhtan uzaklaşmamakla beraber, Tanzimat devri tipi devlet adamlarına görev verilmeyip daha çok Doğu’da yetişmiş kimseler iş başına getirilmiştir.
2.Abdülhamit devrinin diğer okulları şunlardır: İdadiler,1873 yılında memur ve yeni okullara öğrenci yetiştirmek amacıyla kuruldu. Sultaniler, Galatasaray’da kurulan ilk liseye verilmiş olan Mekteb-i Sultani daha sonra ortaöğretim basamağının üst sınıflarını teşkil etmek üzere vilayet merkezlerinde açılması düşünülen okullara denildi. Mülkiye Mektepleri, yönetim mekanizmalarını işletecek bilgi ve beceriye sahip kişiler yetiştirmek için oluşturulmuştu. Yüksek Askeri Okullar, Abdülhamit devrinde yeni askeri okullar açılmamış, ancak bir takım değişiklikler yapılmak istenmiştir. Aşiret Mektepleri, 2.Abdülhamit devrinin orijinal kuruluşlarından biridir. 1892’de Arap aşiret çocukları için İstanbul’da kurulmuş ve sonra Arnavut ve Kürt aşiret çocuklarının da alınmış olduğu padişahın himayesinde bir kuruluştur. Son olarak 1878’de öğretmen yetiştirmek amacıyla açılan Maarif-i Umumiye Nezareti ile kurulan Darül Muallimin’dir.
Bütün bu gelişmeler karşısında medreseler bu yenilik hareketlerine karşı baskısını arttırmıştır. Bunun sonucunda padişah maarifte yenileşme harekatının önderi olan Kemal Efendi’yi Avrupa’ya göndermek zorunda kalmıştır. Fakat bu hareketler eğitimdeki yenileşmeyi durduramamış, yalnızca yavaşlatmıştır. Sonuç olarak 2.Abdülhamit dönemi eğitim sisteminin temel özelliklerini şu şekilde özetleyebiliriz: Bu dönemde eğitimde nicelik bakımından önemli gelişmeler kaydedilmemiş, birçok sanat ve meslek okulu açılmıştır. Nicelik bakımından gözlenen başarılar niteliğini yükseltmek gibi bir amaçla birlikte yürütülmemiştir. Aksine okullar, öğretmenler, programlar, yeni düşünceler ve bilimsel gelişmeler engellenmeye çalışılmıştır. Dönemin başındaki büyük savaş felaketi, Mayıs 1878’de Abdülhamit’i devirmek için saraya yapılan başarısız baskın zaten ürkek ve çekingen olan padişahı her şeyden ve herkesten aşırı ölçüde kuşku duymaya itmiştir. Ders programlarında değişiklikler yapılarak bazı dersler kaldırılarak din ve ahlak derslerinin saatleri arttırılmıştır. Öğretmenliğin meslekleşmesine ilişkin kağıt üzerinde de olsa bazı önemli hukuki düzenlemelere bu dönemde başlanmıştır.
