Yazımız üç (3) başlıktan oluşmaktadır.

• Genel Olarak
• Türkiye’de İdam Cezasının Kaldırılması Süreci
• İdam Cezası ve Suçluların İadesi

1.Genel Olarak

İdam kişinin yaşamının değişik yollarla sona erdirmektir.Halen çeşitli ülkelerde uygulanmakta olan idam Türkiye’de çeşitli süreçlerden sonra (2.başlıkta incelenmektedir.) kaldırılmıştır.

Türkiye’de cezası infaz edilen son idam mahkûmu, 25 Ekim 1984’te infaz edilen Hıdır Arslan’dır.

Türkiye’de idam cezasına çarptırılan kişilerin infazı TBMM onayına bağlı idi.TBMM kanun çıkarma yoluyla infaza onay verirdi.
(1586 sayılı kanun incelenebilir.)

2.Türkiye’de İdam Cezasının Kaldırılması Süreci

• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) 1950’de imzaya açılmış, 1953’te yürürlüğe girmiştir. Taraf ülkelerin AİHS’ye uyumunu denetlemek amacıyla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) oluşturulmuştur.
• AİHS 2.Madde gereği ölüm cezası yasak değildir.

“”Madde 2: Yaşama Hakkı
1. Herkesin yaşam hakkı yasanın koruması altındadır. Yasanın ölüm cezâsı ile cezâlandırdığı bir suçtan dolayı hakkında mahkemece hükmedilen bu cezânın yerine getirilmesi dışında hiç kimse kasten öldürülemez.
2. Öldürme, aşağıdaki durumlardan birinde kuvvete başvurmanın kesin zorunluluk hâline gelmesi sonucunda meydana gelmişse, bu maddenin ihlâli sûretiyle yapılmış sayılmaz:
a) Bir kimsenin yasadışı şiddete karşı korunması için
b) Usûlüne uygun olarak yakalamak için veya usûlüne uygun olarak tutuklu bulunan bir kişinin kaçmasını önlemek için
c) Ayaklanma veya isyânın, yasaya uygun olarak bastırılması için”

• AİHS EK 6 Nolu Protokol barış zamanında ölüm cezasını yasakladı.

“Madde 1 (Ölüm cezasının kaldırılması)
Ölüm cezası kaldırılmıştır. Hiç kimse bu cezaya çarptırılamaz ve idam edilemez.

Madde 2 (Savaş zamanında ölüm cezası)
Bir devlet, yasalarında, savaş veya yakın savaş tehlikesi zamanında işlenmiş olan fiiller için ölüm cezasını öngörebilir; bu ceza, ancak yasanın belirlediği hallerde ve onun hükümlerine uygun olarak uygulanabilir. İlgili devlet, söz konusu yasanın bu duruma ilişkin hükümlerini Avrupa Konseyi Genel Sekreteri’ne bildirir.

Madde 3 (Askıya alınma)
Sözleşmenin 15. maddesine dayanılarak bu protokolün hükümleri ihlal edilemez.

Madde 4 (Çekince koyma yasağı)
Sözleşme’nin 57. maddesine dayanılarak bu protokolün hükümleriyle ilgili hiçbir çekince konulamaz.”

Bu protokol, 1 Mart 1985’de yürürlüğe girdi.

Türkiye, protokolü 15 Ocak 2003’de imzaladı.

TBMM, Protokol’ün Uygun Bulunduğuna Dair Yasa tasarısını 26 Haziran 2003’de kabul etti.
4913 sayılı “11 Nolu Protokol ile Değişik İnsan Haklarını ve Temel Özgürlükleri Koruma Avrupa Sözleşmesine Ölüm Cezasının Kaldırılmasına Dair Ek 6 Nolu Protokolun Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun”, 1 Temmuz 2003 tarihli (Sayı: 25155) Resmi Gazete’de yayımlandı.

• AİHS EK 13 Nolu Protokol ölüm cezasını her şart ve hal atında kaldırmıştır.

“Madde 1- Ölüm cezasının kaldırılması
Ölüm cezası kaldırılmıştır. Hiç kimse bu cezaya çarptırılamaz ve idam edilemez.

Madde 2- Tadil yasağı
Sözleşmenin 15. maddesine dayanılarak bu Protokol’ün hükümleri hiçbir surette tadil edilemez. (İstisna getirilemez.)

Madde 3- Çekince koyma yasağı
Sözleşme’nin 57. maddesine dayanılarak bu Protokol’ün hükümleriyle ilgili hiçbir çekince konulamaz. ”

Türkiye bu protokolü 06.10.2005 tarih ve 5409 sayılı kanunla onaylamıştır.

• Anayasamızda ölüm cezasının kaldırılması

7.5.2004 tarih ve 5190 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun gereğince Anayasamızdan ölüm cezası hükümleri kaldırılmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 38 inci maddesinin dokuzuncu fıkrası madde metninden çıkartılmış, onuncu fıkrası ile son fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez.”

• 765 Sayılı Eski Ceza Kanunundan ölüm cezasının kaldırılması

14.7.2004 tarihli ve 5218 sayılı kanun ile ölüm cezası öngörülen suçlarda ağrılaştırılmış müebbet hapis cezası getirilmiştir.

• 5237 sayılı 1 Haziran 2005 tarihli Türk Ceza Kanunu ölüm cezasını baştan itibaren öngörmemiştir.

3.İdam Cezası ve Suçluların İadesi

Suçluların iadesine ilişkin sözleşmeler Devletlerin suç ve suçluyla mücadelelerinde çok önemli bir yere sahiptir.Bu saikle Türkiye birçok Devlet ile iade sözleşmeleri yapmaktadır.

Bunların en genişi “SUÇLULARIN İADESİNE DAİR AVRUPA SÖZLEŞMESİ’dir.”

SİDAS Madde 11: “Talep eden tarafın kanununda iade talebine sebep olan fiilin ölüm cezasını müstelzim olmasına mukabil, kendisinden iade talep edilen tarafın mevzuatında ölüm cezasının bulunmaması veya bu memlekette işler cezasının umumiyetle tatbik edilmemesi halinde ancak talep eden taraf ölüm cezasının infaz edilmeyeceğine dair talep edilen tarafa kâfi teminat verdiği takdirde iade yapılabilir.”

Yani bir ülkede idam var ise kural olarak o ülkeye suçlu iade edilmeyecektir.

Teminat verilmesi karşısında iade yolu tercih edilebilir.

Türkiye idam cezası mevcut olan bir ülkeye suçlu iade etse ve ilgili kişi idam edilse; bu durum AİHS ve SİDAS’a aykırılık teşkil eder.

AİHS madde 2: “Herkesin yaşam hakkı yasanın koruması altındadır.”

AİHS madde 3: “Hiç kimse işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya işlemlere tabi tutulamaz. ”

İdam cezası olan bir ülkeye iade olması halinde AİHS madde 2 ve 3 ihlal edilmiş sayılacaktır.