Hukukun temel kavramları 1

SOSYAL HAYAT VE HUKUK

Bireylerin kavgasız, barış, huzur, güven, eşitlik ve özgürlük içinde bir arada yaşayabilmeleri, tüm toplum üyelerini bağlayan kuralların varlığı ile mümkündür. Şöyle düşünelim: Tüm insanlar, sınır konulmamış istekler, emeller ve ihtiyaçlarla iç içedir. İnsan, her şeyin en iyisini, en mükemmelini ister. Oysa herkesin elinin ”en iyi” ye uzandığı yerde kavga ve çatışma kaçınılmaz olur. Bu nedenle toplumda var olan ve üretilen değerlerin, toplum üyeleri arasında adalet ölçüleri içinde dağıtılması için ”adalet normlarına” veya kamu vicdanından doğan ”sosyal düzen kurallarına” ihtiyaç duyulur. Bu anlayıştan yola çıkarak sosyal hayatı düzenleyen kuralların neler olduğuna bakalım.

SOSYAL HAYATI DÜZENLEYEN KURALLAR

• Din Kuralları

Allah tarafından konulmuş, peygamberler ve kutsal metinler aracılığıyla bireylere iletilmiş emir ve yasaklar içeren kurallardır. Din kuralları çoğunlukla Allah ile bireyler arasındaki uhrevi ilişkileri düzenler. Bununla beraber, bireyler arasındaki dünyevi ilişkileri de düzenler. Din kurallarına uyulmadığı zaman toplum içerisinde gerçekleşen yaptırımlarla karşılaşırız. Bu yaptırımlar nitelik olarak manevi özelliktedir. Günahkar sayılma, cehennem korkusu gibi.

• Ahlak Kuralları

Bir kimsenin kendi nefsine veya başkalarına karşı nasıl davranması gerektiğini belirleyen kurallardır. Ahlak kuralları subjektif ve objektif ahlak kuralları olarak iki başlık altında inceleyebiliriz.

   1.Subjektif Ahlak Kuralları

Kişilerin kendi nefislerine karşı nasıl davranması gerektiğini belirleyen ahlak kurallarıdır. Yalan söylememek, kötü hisler beslememek, iyi insan olmak gibi örnekler subjektif ahlak kurallarını içerir.

   2.Objektif Ahlak Kuralları

Kişilerin birbirlerine karşı nasıl davranmaları gerektiğini belirleyen ahlak kurallarıdır. Verilmiş bir söze sadık kalmak, yardımsever olmak gibi insanlar arasındaki uyumu güçlendiren davranışlar objektif ahlak kurallarını içerir. Toplum içerisinde bu kurallara uyulmadığı zaman manevi yaptırım olarak insanlar kınama, ayıplama ifadelerini kullanırlar.

• Görgü Kuralları

Bir kimsenin belirli bir olay karşısında nasıl davranması gerektiğini belirleyen kurallardır. Toplum içerisinde özen gösterilen yemek yeme şekli, hitap etme şekli ve insanlar arasındaki hoşgörüyü sağlayan ne varsa bilin ki bunlar görgü kurallarını ifade etmektedir. Bu kurallara uyulmadığı zaman toplum tarafından manevi yaptırım olarak görgüsüz sayılma, alaya alma ve benzeri ifade, davranışlarla karşılaşılır.

• Hukuk Kuralları

Bireylerin toplum içindeki davranışlarını düzenleyen, uyulması devlet gücü ile desteklenen kurallardır. Hukuk kuralları, diğer kurallara ( din, ahlak, görgü ) nazaran daha etkilidir. Hukuk kurallarının etkili olmasındaki en önemli faktör, maddi yaptırımın olmasıdır. Örneğin; cinayet, taciz, hırsızlık gibi suçlarda maddi yaptırım uygulanır. Bu maddi yaptırımlar ceza, cebri icra, tazminat, hükümsüzlük ve iptal olarak karşımıza çıkar. Maddi yaptırımları açıklamadan önce hukuk kurallarının özelliklerini ve hukuk kurallarının amaçlarını incelemek gerekir.

Hukuk Kurallarının Özellikleri

1. Genel olma
2. Nesnel olma
3. Sürekli olma
4. Kişilik dışı olma
5. Soyut olma

Hukuk Kurallarının Amaçları

• Barış
• Güvenlik
• Adalet
• Yeni oluşum ve gelişmelere cevap vermek

HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMLARI ( MÜEYYİDELER )

Hukukun yap dediğini yapmadığında ya da yapma dediğini yaptığında karşılaşılan tepkiye yaptırım (müeyyide) denir.

• Ceza

Suç teşkil eden eylemleri gerçekleştiren bireylere uygulanan yaptırımdır. Ceza, faile uygulanan, onu hürriyeti (hapis cezası) ve mal varlığı değerleri (adli para cezası) yönünden bir takım yoksunluklara uğratan bir tepkidir.

Türk Ceza Kanunu’nda Yer Alan Ceza Türleri

• Adli Para Cezası

Beş günden az, kanunda aksi belirtilmeyen hallerde yedi yüz otuz günden fazla olamaz. Para cezasının miktarı kişinin ekonomik ve diğer şahsi durumları göz önünde tutularak hakim tarafından takdir edilir. Bir gün karşılığı en az yirmi en fazla yüz Türk lirası olarak takdir edilir.

 Hapis Cezaları

1.Süreli hapis cezaları

Kanunda aksi belirtilmeyen hallerde bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz. Hükmedilen bir yıldan az süreli hapis cezaları, kısa süreli hapis cezasıdır.

2.Müebbet Hapis

Hükümlünün hayatı boyunca devam eder.

3.Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis

Hükümlünün hayatı boyunca kanunda belirtilen sıkı güvenlik rejimine göre gerçekleştirilir.

• Cebri İcra

Hukuki yükümlülüklerini yerine getirmeyen kişilerin devlet gücü ile yükümlülüklerini yerine getirmesinin sağlanmasıdır.

• Tazminat

Herhangi bir nedenle bir başkasına maddi ya da manevi zarar veren kimselerin yol açtığı zararı ödeme yükümlülüğüdür.

1. Maddi Tazminat: Zarar gören kimsenin mal varlığında meydan gelen eksilmenin, zarar veren tarafından giderilmesidir.
2. Manevi Tazminat: Zarar görenin kişilik değerlerinde meydana gelen eksilme sebebiyle çekilen manevi üzüntülerin telafisi için ödenir.

• Hükümsüzlük

Hükümsüzlük taraflarca istenmiş olan hukuki işlemin geçersiz kılınması, onun etkisiz bırakılması anlamına gelir. İşlemi silip süpürücü bu özelliğinden tipik hukuki yaptırımlardan biridir. Öteki yaptırımlar gibi kişiyi hedef almayıp, işlemi hedef alan bir yaptırımdır.

• İptal

Yapılan bir idari işlemin hukuka aykırılık gerekçesi ile mahkeme kararıyla ortadan kaldırılmasıdır.

HUKUKUN DALLARI

• KAMU HUKUKU DALLARI

1. Anayasa Hukuku
2. İdare Hukuku
3. Ceza Hukuku
4. Vergi Hukuku
5. Yargılama Hukuku
6. İcra ve İflas Hukuku
7. Devletler Umumi Hukuku

• ÖZEL HUKUK DALLARI

1. Medeni Hukuk
2. Borçlar Hukuku
3. Ticaret Hukuku
4. Devletler Özel Hukuku

• KARMA HUKUK DALLARI

1. Hava Hukuku
2. İş Hukuku
3. Toprak Hukuku
4. Çevre Hukuku
5. Banka Hukuku
6. Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku

Anayasa Hukuku

Devletin şeklini, yapısını, temel organlarını, bu organların (yasama, yürütme, yargı) birbirleri arasındaki etkileşimini, bireylerin temel hak ve özgürlüklerini ve bu özgürlüklerin devlet karşısındaki durumunu inceleyen hukuk dalıdır.

İdare Hukuku

İdarenin faaliyet ve örgütlenmesine ilişkin kurallar öngören, kamuya tanınan üstünlük ve ayrıcalıklar ve bireye tanınan hak ve hürriyetlerin dengelenmesini sağlayan, kamu, kurum ve kuruluşları ile bunların işleyişlerini, idari eylem ve işlemleri düzenleyen hukuk dalıdır.

Ceza Hukuku

Türk Ceza Kanunu’nda suç olarak tanımlanan fiilleri ve bunlara bağlı yaptırımları ele alarak, suç işlenmesini önlemeyi, kamu düzenini ve çevreyi korumayı, kişi hak ve özgürlüklerini korumayı amaçlayan hukuk dalıdır. Yürürlükte bulunan TCK, 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Vergi Hukuku

Devletin mali faaliyetlerinin hukuki yönünü inceleyen mali hukukun bir alt dalıdır.

Yargılama Hukuku

Mahkemelerin, yargı görevini yerine getirirken uyguladıkları yol ve yöntemlerle ilgili hukuk kurallarını içerir.

İcra ve İflas Hukuku

Medeni yargılama hukukunun tamamlayıcısı olarak ortaya çıkmıştır. Borcunu ödeyemeyen borçlunun borcunun, alacaklının talebi üzerine, devlet zoruyla taşınır ve taşınmaz varlıklarına el konarak karşılanmasını konu alan hukuk dalıdır.

Devletler Umumi (Genel) Hukuku

Uluslar arası hukuktur. Egemen en az iki devlet arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk dalıdır. En temel kaynağı milletler arası antlaşmalardır.

Medeni Hukuk

Bireylerin toplum halinde yaşaması bakımından bir hüküm ve değer ifade eden eylem ve davranışları düzenleyen hukuk kurallarının tümüdür. Medeni Kanun değiştirilerek 1 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Medeni hukuk, özel hukukun en geniş dalıdır.

Borçlar Hukuku

Borçlar Hukuku, Medeni Hukukun kişiler arasındaki borç ilişkilerini düzenleyen kısmıdır.

Ticaret Hukuku

Ticaret hukuku ticari iş ve işletmelere uygulanan kurallar bütünü olarak tarif edilebilir.

Devletler Özel Hukuku

Devletler Özel Hukuku, çeşitli devletlere bağlı bulunan kişiler arasındaki özel hukuk ilişkilerine hangi devletin kanunun uygulanacağını belirleyen kurallardır.

Hava Hukuku

Hava trafiği ile ilgili kuralları kapsayan hukuktur.

İş Hukuku

İşçi ve İşveren arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarının tümüdür. Bir hizmet karşılığı herhangi bir işte ücret karşılığı çalışan kişiye işçi denir. İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye işveren, işin yapıldığı yere işyeri denir. İşçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde ortak ekonomik ve sosyal faaliyetleri korumak için meydan getirdikleri tüzel kişiliğe sendika denir.

Toprak Hukuku

Tarıma elverişli taşınmazlarla ilgili kuralların yer aldığı hukuktur.

Çevre Hukuku

Doğal çevrenin korunmasına yönelik hukuksal önlemlerin oluşturulduğu yeni bir hukuk dalıdır.

Banka Hukuku

Bankacılık faaliyetlerinin geliştirilmesi, sermaye piyasası ve taşınırlarla ilgili hukuktur.

Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku

Sanat ve Fen alanlarında buluşları ve yapıtları olan kişilerin haklarını düzenleyen kurallardan oluşan hukuktur. Fikri haklar, mutlak haklar kapsamındadır.

HUKUKTA HAK KAVRAMI VE TÜRLERİ

Hukuk düzeni tarafından kişilere tanınmış olan yetkiye hak denir. Haklar ” Kamu hakları ” ve ” Özel haklar ” olarak iki kısma ayrılır. Kamu haklarından yararlanabilmek için, o ülkenin vatandaşı olma gereği vardır. Yabancılar bir kısım kamu haklarından yararlanamazlar. Örneğin; Türkiye’de yaşayan bir yabancı seçme ve seçilme hakkından faydalanamadığı gibi kamu hizmetlerinde çalışma hakkından da kural olarak yararlanamaz.

• Kamu Hakları

Anayasada yer alan temel hak ve hürriyetler 3 gruba ayrılır. Negatif Statü Hakları (kişisel haklar), Pozitif Statü Hakları (Sosyal ve Ekonomik haklar), Aktif Statü Hakları (Siyasi haklar).

Kişisel Haklar

Bu haklara koruyucu haklar veya önleyici haklar da denir. Kişisel haklar ve Özgürlükler, kişinin belirli hayat alanını saklı tutar ve dolayısıyla devletin bu alana karışmasını önleyici nitelik taşır. Kişi dokunulmazlığı, Özel hayatın gizliliği, Yaşama hakkı gibi haklar bireylerin kişisel haklarıdır.

Sosyal ve Ekonomik Haklar

Sosyal Devlet ilkesinin bir gereği olan bu haklar, bireyin toplum hayatı içindeki sosyal ve ekonomik faaliyetleri ile ilgili olan kamu haklarıdır. Ailenin korunması hakkı, Sağlık hakkı, Öğretim hakkı, Sosyal güvenlik hakkı, Sosyal ve Ekonomik haklardandır.