Yakup Udül
Efektif döviz : Merkez Bankası’nca alım ve satımı yapılan ve Türk lirası olarak
kurları belirlenen yabancı ülkelere ait kağıt paradır.
Efektif talep (EFFECTIVE DEMAND) : Ekonomide, çeşitli mal ve hizmetleri satınalmak
amacıyla harcanmış paradır. Ayrıca satınalma gücü ile mevcut olan talep anlamına
da gelmektedir.
Efektif: Kaydi forma dönüşmemiş, ekonomik birimlerin fiilen banknot ve bozuk para
olarak ellerinde tuttukları parayı ifade etmek için kullanılan bir terimdir.
Ekonomi (ECONOMY, ECONOMICS) :Genel olarak ekonomi, sonsuz ihtiyaçları olan
insan ile bu ihtiyaçları sağlamaya elverişli doğa arasındaki geçerli ilişkileri araştıran
bilimdir.
Ekonomi politikasının alt politikaları;
Ortodoks politikalar:
Maliye politikası
Bütçe politikası (Vergi politikası; giderler politikası; borçlanma politikası)
Teşvik politikası
Para politikası (Açık piyasa işlemleri; iskonto oranlarının değiştirilmesi; munzam
karşılık oranlarının değiştirilmesi)
Dışticaret politikası (Tarifeler; kotalar; tarife dışı engeller)
Kur politikası
Faiz politikası
Heterodoks politikalar:
Gelirler politikası (incomes policy)
Ekonomik (ECONOMIC) :Kaynakların en düşük maliyet ve en yüksek fayda
sağlayacak biçimde kullanılmasıdır.
Ekonomik büyüme (ECONOMIC GROWTH):Bir ülkenin mal ve/veya hizmet üretim
kapasitesindeki artış.
Ekonomik Gelişme: Ekonominin fiziksel büyümesinin ötesinde yetenek, bilgi ve
anlayışın olumlu değişimidir.
Ekonomik rant (ECONOMIC RENT) :Üretim faktörünün üretime sağladığı yararın
üzerinde gerçekleşen ödemedir. Iki çeşit rant mevcuttur. Tüketici rantı, tüketicinin
malı satın alma sürecinde, almayı düşündüğü fiyatın altında almasıdır. Üretici rantı
ise, üreticinin malını istediği fiyattan yukarıya satması ile gerçekletir.
Ekonominin genel dengesi:Bir ülke ekonomisinin toplam arzla toplam talebin
kesiştiği noktada içinde bulunduğu denge durumu.
Y = C + I + G + (X – M)
Eksik rekabet (INCOMPLETE COMPETITION) :Firmaların fiyatları bir dereceye kadar
etkileyebildikleri rekabet durumudur. Bu durumda, piyasa tam rekabet yapısından
çıkar. Eksik rekabet, tam rekabet ve monopol yapı arasındaki tüm durumlarda
geçerlidir.
Elektonik Fon Transferi (EFT): Fonların elektronik ortamda hesaplar arası
aktarımının yapıldığı sistemdir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası bünyesinde ilk
olarak Nisan 1992′ de işletime açılmış, Nisan 2000’de ise ikinci nesil adı altında
günün ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde güncelleştirilmiştir. Şu anda sadece
TL üzerinden işlem yapılmaktadır. Sistemin açılış saati 8:00 olup, katılımcıların en
geç saat 9:00’da kendi sistemlerini açması gerekmektedir. Resmi kapanış saati
17:30 olup, bu saat Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından gerek görülmesi
haline uzatılabilir.
Elektronik Menkul Kıymet Transferi (EMKT) : Menkul kıymetlerin elektronik ortamda
hesaplararası aktarımının yapıldığı sistemdir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
bünyesinde bu tür bir sistem Ekim 2000′ de faaliyete geçmiştir. Sistemin açılış saati
8:00 olup, katılımcıların en geç saat 9:00′ da kendi sistemlerini açması
gerekmektedir. Resmi kapanış saati 17:30 olup, bu saat Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası tarafından gerek görülmesi haline uzatılabilir.
Emek arzı (LABOR SUPPLY) :Toplam nüfus içerisinden, ekonomik faaliyetlere
katılmak isteyenlerin sayısıdır. Emek arzı, nüfusa, bu nüfus içerisinde çalışmak
isteyenlerin sayısına ve bu kişilerin çalıştıkları saat sayısına göre farklılık gösterir.
Emek piyasası (LABOR MARKET) :Çalışma koşulları ile ücretlerin belirlendiği
piyasadır.
Emisyon (ISSUE -OF BANK-NOTES, SECURITIES, BILLS, ETC.-) :Hisse senedi, kağıt
para, tahvil gibi değerlerin ilk kez piyasaya sürülmesidir. Tek başına kullanıldığında
ise, genellikle devletin yetki verdiği bankaların piyasaya kağıt çıkarması anlamına
gelmektedir.
Emisyon hacmi (BANK-NOTES ISSUED) :Devletin yetkili kıldığı banka tarafından
piyasaya sürülmüş toplam kağıt para miktarıdır.
Emtia Borsaları (Commodity Exchange): Ticarete konu olabilen malların alım ve
satımının gerçekleştirildiği standartlaştırılmış piyasalar.
Endeks sayıları (INDEX NUMBERS) :Belirli bir yıl ile baz alınan yıl arasında geçen
süre içinde fiyat, maliyet gibi konularda gerçekleşen değişimleri gösteren sayılardır.
Tüketici fiyat endeksi, toptan eşya fiyat endeksi, sanayi üretim endeksi bunlara
örnektir.
Endeksli tahvil (INDEX-LINKED BONDS) :Enflasyonun tahvillerde yazılı değeri
aşındırmasını önleyerek, tahvil sahiplerinin zarara uğramamaları için çıkartılan bir
tahvil türüdür. Bu tip tahvillerde, ana para ve faizi altın, döviz gibi bir değer ölçüsüne
bağlanarak, ödeme günü geldiğinde tahvilin değeri bu ölçülere göre saptanarak
ödeme yapılır. Böylece tahvil sahibi enflasyondan etkilenmemit olur.
Endojen ve egzojen değişkenler (ENDOGENEOUS AND EXOGENEOUS VARIABLES)
:Endojen değişken, değeri modelin içerisinde belirlenip açıklanan; egzojen değişken
ise değeri modele dışarıdan verilen değişkendir. “İçsel ve dışsal değişkenler”
olarakta ifade ifade edilirler.
Enflasyon (INFLATION) :Bir ülkede fiyatlar genel seviyesinin sürekli yükselmesi,
paranın satınalma gücünün sürekli azalması durumudur. Sürekli enflasyon ülkenin
ekonomik, toplumsal olmak üzere bütün kesimini etkileyebilir.
Enflasyon çeşitleri;
Talep enflasyonu: Bir ekonomide toplam talebin toplam arzı aşarak sürekli fiyat
artışına neden olması halinde talep enflasyonu ortaya çıkar.
Arz (maliyet) enflasyonu: Üretimde girdi olarak kullanılan üretim faktörleri ya da
malların fiyatlarının sürekli artış içine girmesi sonucu maliyetlerdeki artışların satış
fiyatlarını da artırmaya başlaması hali.
Sürünen enflasyon: Talep ya da arz enflasyonunun yıllık % 2 -3 düzeyinde
istikrarlı bir görünüm sergilemesi hali.
Hiper enflasyon: Talep ve/veya arz enflasyonunun aylık % 50 ve daha fazla artışlar
içine girmesi hali.
Basamaklı enflasyon: Talep ve/veya arz enflasyonunun iki haneli ve genellikle artan,
fakat hiper enflasyona dönüşmeyen hali.
Enflasyon Hedeflemesi (Inflation Targeting): Merkez bankalarının genellikle
hükümetlerle birlikte, para politikası amacı olarak belli bir enflasyon rakamını
hedeflemeleridir. Bu tür bir uygulamada hedeflenen enflasyonun, beklentileri
etkileyebildiği ölçüde, nominal çapa görevini üstlenmesi öngörülür. Diğer
politikalardan farkı, enflasyon hedefinin net bir şekilde kamuoyuna duyurulması ve
bu konu ile ilgili doğrudan sorumluluk alınmasıdır. Uygulamada, uygulayıcı kurum
olarak merkez bankaları amaca yönelik bir araç bağımsızlığına kavuşmaktadırlar.
Diğer bir deyişle, merkez bankaları, kur ve faiz politikalarını enflasyonu kontrol
altına almak amacı ile istedikleri biçimde kullanabilmektedirler. Bu tür uygulamalar,
bir ekonomideki tüm büyüklüklerin nominal çapa özelliğini kaybetmesi sonucu bir
zorunluluk olarak da ortaya çıkabilmektedir. Bu tür bir politikanın başarısı için,
güçlü ve sağlıklı bir mali yapı, enflasyon ile para politikası araçları arasında
gözlenebilir ve istikrarlı bir ilişki, kredibilite, bağımsızlık ve açıklık gibi unsurlar ön
koşul olarak sayılmaktadır.
Enflasyon İthali: Bir başka ülke enflasyonunun dış ticaret yaptığı diğer ülkelere fiyat
artışı olarak yansımasıdır.
Enflasyon riski : Enflasyon nedeniyle yatırımcı tarafından arzulanmayan bir reel
getiri oranının gerçekleşme olasılığını ifade eder.
Enflasyon sarmalı (INFLATION SPRIAL) :Bir kez başladığında kendi kendini büyüterek gelişen enflasyondur. Bu gelişim şöyle gerçekleşmektedir: fiyatların artması maliyetlerin artmasına, bu da fiyat seviyesinin daha da artarak sürecin bu şeklide gelişmesine yol açar.
Enflasyon Vergisi: Para, tedavüle çıkaran kurum açısından yükümlülük, talep eden,
elde tutan kurum ve kişi açısından ise bir varlık olarak düşünüldüğünde, enflasyon,
parayı ihraç eden kurumun yükümlülüğünü, parayı elde tutan kurumun ise varlığını
reel olarak azaltır. Bu anlamı ile enflasyon, gelir elde eden açısından vergi özelliği
taşımakta, dolayısıyla vergi gibi satın alma gücünün transferine neden olmaktadır.
Enflasyon: Fiyatlar genel seviyesindeki değişimdir. Bugün için, parasal bir olgu
olduğu ve uzun dönemde parasal bir büyüme olmadığı sürece enflasyonun
artmayacağı genel olarak kabul görmektedir. Toptan Eşya Fiyat Endeksleri, Tüketici
Fiyat Endeksleri ve İmalat Sanayii Fiyat Endeksleri gibi çeşitli endeksler aracılığı ile
ölçülmektedir.
Enflasyonist açık (INFLATIONARY GAP) :Ekonomide mevcut toplam talebin toplam
arzdan daha fazla olmasından dolayı ortaya çıkan açıktır. Böyle durumlarda, eğer
toplam talep arz seviyesine indirilemezse veya toplam arz talebi karşılayacak kadar
yükseltilemezse, fiyatlar yükselir.
Envantör (INVENTORY) :Belirli bir tarihe ilişkin borç, alacak ve varlıkların
miktarlarının ve değerlerinin, sayım, kontrol ve düzeltme yaparak saptanmasıdır.
Ergonomi (ERGONOMICS) :İnsanın fiziksel gücünün üretimde kullanılması için
gerekli koşulları inceleyen bilim dalıdır. Amacı, maksimum işgücü ve sermaye
üretmek için en elverişli fiziksel ortamı sağlamaktır.
Esnek arz (ELASTIC SUPPLY) :Esnek arz, arzın fiyatta meydana gelen değişmelere
rağmen, daha büyük oranda değişmemesi şeklinde tanımlanmaktadır.
Esnek talep (ELASTIC DEMAND) :Esnek talep, talebin fiyatta meydana gelen artış
veya azalış neticesinde, fiyattan daha büyük oranda artması veya azalması şeklinde
tanımlanmaktadır.
Esneklik (ELASTICITY) :Bir değişkenin diğer bir değişkendeki artma veya azalma
karşısında gösterdiği duyarlıktır. Örneğin, bir malın fiyatı % 10 artarsa, o malın talebi
de % 10 azalır. Fakat piyasa şartları her zaman böylesine normal bir esneklik
göstermez.
ESOP (Employee Stock Ownership Plan): Şirketlerin çıkardığı hisse senetleriyle
çalışanları ortak etme yöntemidir. ABD’deki ESOP Uzmanları Derneği’nce (ESOP
Professional) yürütülmektedir. ESOP uygulayan bazı şirketler şöyle: Microsoft, Coca
Cola, Colgate, RC Reyhold, IBM, Compaq, General Motors, General Electric…
Eşel Mobil: Ücretli ve maaşlıları, hayat pahalılığı karşısında korumak amacıyla fiyat
artışlarıyla doğru orantılı olarak artmasının sağlanmasıdır.Eşya Hukuku: Hukuk dalıdır. Şahısların bir eşya üzerindeki egemenlik ve tasarruflarının nitelik ve türlerini saptar. Eşya üzerindeki egemenliğin diğer şahıslarla olan ilişkilerini belirler.
E-ticaret: Elektronik ticaretin kısaltılmışıdır. İnternet üzerinden mal ve/veya hizmet
alış verişidir.
Etkin Piyasa (Efficient Market): Bu hipotez, bir piyasada işlem gören kıymetlerin
mevcut fiyatlarının, o kıymetlere ilişkin elde edilebilir bilgilerin tümünü yansıttığını
öngörür. Teori, fiyatı belirleyenin alıcı ve satıcılar olduğu varsayımı ile, işlemcilerin
tüm ulaşılabilir bilgilere aynı anda ve simetrik olarak ulaşabildiğini varsayar. Bu
durumda oluşan fiyatın da denge fiyatı olduğu öngörülür.
EURO : Maastricht anlaşması uyarınca, gerekli kriterleri yerine getiren Avrupa
Birliği’ne üye ülkelerin 1999 yılı itibariyle kaydi olarak kullanmaya başladığı para
birimi. Daha sonraki dönemde dolaşıma da sürülmesi planlanan bu para birimi
Avrupa Birliği’ne üye tüm ülkelerin ortak para birimi haline gelecek.
Euro Bonolar (Eurobonds): Çıkaran ülkenin veya kuruluşun, kendi ulusal para birimi
dışındaki bir para birimi üzerinden ihraç ettiği menkul kıymetlerdir.
Euro tahvil (EURO-BOND) :Uzun vadeli ve sabit faizli olup, uluslararası piyasalarda
alım satımı yapılabilen uluslararası bir menkul değerdir. Bu tip tahvillerin ulusal
piyasada mevcut menkul kıymetler borsasında kote edilme gibi bir zorunluluğu
yoktur. Euro-tahvillerin işlem gördüğü yâni alım-satımının yapıldığı piyasaya eurotahvil
piyasaı denilmektedir.
Eurodolar: ABD dışındaki banka veya diğer aracı kurumlarda açılmış dolar hesapları.
Dünyanın her yerinde dolar üzerinden açılmış hesaplar bulunmakla birlikte bunların
tümüne eurodolar adı verilmektedir.
Evalüasyon : Bankaların kayıtlarında sabit kur üzerinden geçirilen dövizlerin her ay
sonunda geçerli cari kura göre düzenlenmesi işlemediri.
Eximbank (EXPORT-IMPORT BANK) :İhracatta kredi kolaylıkları sağlayan, ithalat ve
ihracatta uzmanlaşmış finansal bir kurumdur.
